Gem Fechan
Eglwys y Santes Fair, Aberteifi
Mae Eglwys y Santes Fair yn eglwys ganoloesol restredig Gradd II* sy'n dyddio o'r 12fed ganrif, yng nghanol y Priordy Benedictaidd, ac mae wedi bod yn fan addoli yn ddi-dor ers hynny. Roedd yn safle enwog i bererinion canoloesol i weld Mair y Tapr (a elwir hefyd yn Mair y Tapr Llosg oherwydd bod y Plentyn Iesu yn dal tapr yn llosgi yn Ei law), paentiad ar fur a ddinistriwyd adeg y Diwygiad. Mae hefyd wedi'i lleoli ar lwybr y pererinion i Eglwys Gadeiriol Tyddewi.
Mae'n cynnwys cangell tri bae, corff pum bae, porth deheuol, tŵr gorllewinol tri llawr, festri dau fae (i'r gogledd o faeau dwyreiniol y gangell) a siambr organ transeptaidd (i'r gogledd o fae gorllewinol y gangell) i gyd wedi'u hadeiladu o rwbel llechi lleol.
Mae'r corff presennol yn dyddio o'r 14eg ganrif ac ailadeiladwyd rhannau o'r eglwys yn gynnar yn y 1700au, gan gynnwys y tŵr a ddymchwelodd ym 1705. Disgrifir y gangell fel un o ansawdd eithriadol. Credir bod y fedyddfaen wythonglog gyda mowldiau pedairdalen yn ganoloesol o ran ei dyddiad.
Er nad yw'r eglwys hon yn "fach", mae digwyddiadau diweddar wedi cyfoethogi nodwedd bwysig sy'n haeddu ymweliad. Mae dymchwel adeiladau cyfagos wedi caniatáu i olau lifo i mewn trwy'r ffenestr ddwyreiniol odidog. Mae'r ffenestr pum golau gan Horace Wilkinson, a gwblhawyd ym 1924, yn ymgorffori darnau o wydr o'r 15fed ganrif wedi'u gosod yn y goleuadau treswaith uchaf. Mae’n dangos Crist ar y Groes gyda Mair ac Ioan ar bob ochr yn ogystal â Gerallt Gymro a'r Archesgob Baldwin o Gaergaint – darllenwch Martin Crampin i ddysgu rhagor am y pwnc.
O amgylch yr adeilad mae mynwent eglwys fawr gyda llwybrau cerdded dymunol; mae croeso i chi ddod â chŵn ond cofiwch lanhau ar eu holau.
Mae'r ardal yn adnabyddus am ei harddwch naturiol eithriadol, mae yna lawer o draethau ac mae Bryniau’r Preseli o fewn cyrraedd hawdd. Mae Eglwys y Santes Fair wedi'i gwreiddio'n gadarn yn ei chymuned ac mae'n mwynhau traddodiad cerddorol cyfoethog gyda chorau a chyngherddau. Codwyd arian yn 2015 i brynu piano Steinway gwych ac mae ar gael i bianyddion. Ar hyn o bryd dyma'r prif leoliad ar gyfer gŵyl flynyddol Other Voices/Lleisau Eraill. Mae'r Tŵr yn gartref i chwech o glychau sy'n cael eu canu gan y tîm gwych o glochyddion.
Mae'r eglwys ar agor bob dydd i ymwelwyr ac mae ganddi dudalen Facebook weithredol. Cysylltwch â'r Parchedig Wyn Maskell, 01239 920 705. Eglwys y Santes Fair, Aberteifi, SA43 1LU